Ben je ook zo iemand die de krant doorbladerend even vluchtig de rouwannonces bekijkt? Ik ben er zo een. Je kunt het een vorm van ramptoerisme noemen, maar liever noem ik het een doorlopend onderzoek naar de gekozen formuleringen om een overlijden mee te delen.
In 2004 waren mijn ouders respectievelijk 82 en 83 jaar. Binnen het gezin waarin ik opgroeide ben ik degene van ‘de teksten’; Een toespraak bij de verjaardag van vader, een speech bij de uitvaart van een familievriendin etc. Dus het lag in de lijn der verwachtingen dat ik ook de tekst voor een rouwannonce zou formuleren als een van mijn ouders zou overlijden. En daar bereidt een mens zich dan op voor door rouwadvertenties in het dagblad door te nemen en ontvangen rouwkaarten te bewaren. Ook knipte ik een artikel uit het NRC van 10 januari 2004, met de titel Waardig Slotakkoord.
Alternatieve teksten voor de rouwannonce
Het gaat over een boek die tekstschrijver Karel Hubert samenstelde ’50 manieren om de dood te adverteren’. Hij constateert dat de overlijdensadvertentie voor veel mensen de eerste en laatste keer is dat zij in het nieuws zijn. En dat het betreurenswaardig is dat dan te laten gebeuren met een tekst die onpersoonlijk en nietszeggend is en al honderden keren gebruikt. Hij heeft om een alternatief te bieden vijftig advertenties geschreven en deze ingedeeld volgens een matrix met drie assen: sfeer (lief, geestig, kritisch en cynisch), afzenders (jijzelf, een naaste, het bedrijf, anderen) en doodsoorzaak (ouderdom, ongeval, ziekte, moord, suïcide). Een vlugge rekensom leert dat niet alle combinaties (4 * 4 * 5) zijn uitgewerkt, blijkbaar waren sommige combinaties moeilijk te maken (lief, jijzelf en suicide?).
Laat ik een voorbeeld geven van de variant (cynisch, naaste, ouderdom):
“Oud worden is geen kunst, het gaat helemaal vanzelf. Je hebt er geluk voor nodig, dat wel. Want elke keer als je iets eet, de weg oversteekt, de trap afgaat, kan het met je gedaan zijn. Wie daadwerkelijk oud wordt, heeft de hindernisbaan van het dagelijks leven afgelegd zonder al te akelige misstappen. Fraai en schitterend oud worden is wél een kunst. Die kunst heeft (naam overledene) niet in alle opzichten beheerst. Er waren hoogtepunten, dieptepunten en nogal wat vlakke stukken daartussendoor. Het was vooral een lang leven, dat hem kennelijk prima beviel. Ze zeggen dat egocentrische persoonlijkheden de grootste kans hebben oud te worden. Het lijkt zo te zijn.“
Misschien niet het meest bruikbare voorbeeld, meer een speech bij de crematie dan een tekst in een krant (het zou in ieder geval een zeer kostbare advertentie worden) maar het voorbeeld toont zeker de creativiteit van de auteur.
Het was Karel Hubert serieus, want hij stelde alle teksten vrijelijk via een website ter beschikking. Rechtenvrij. Iedereen kon de tekst als word-bestand downloaden. En er zijn eigen draai aan geven. De website is niet meer beschikbaar. Het boek werd gedrukt in gelimiteerde oplage. Karel Hubert stierf in 2015, 65 jaar oud.
Persoonlijk en veelzeggende teksten
Mijn ouders stierven respectievelijk in 2013 en 2019, negen en vijftien jaar nadat ik het artikel ‘waardig slotakkoord’ apart legde. Ik heb de website met de 50 alternatieve teksten niet bezocht, zo deze toen nog beschikbaar was, maar heb de boodschap van Karel Hubert wel in gedachten gehouden: Het kan persoonlijk en het kan veelzeggend.
Niet alleen bij de rouwannonce van mijn ouders, niet alleen bij de toespraken tijdens hun uitvaartmissen, maar in al mijn geschreven werk.